Dawne Zawiercie w fotografiach i opowiadaniach

Jeszcze do niedawna największa świątynia rzymskokatolicka w Zawierciu nosiła zaszczytny tytuł „Czcigodnej Kolegiaty”, lecz teraz jest juĹź podniesiona decyzją papieĹźa Benedykta XVI do rangi Bazyliki mniejszej. Jest to niezwykle waĹźne wydarzenie w Ĺźyciu całego miasta, stanowi docenienie wieloletniej pracy księży i świeckich zawiercian  w słuĹźbie Bogu i sobie nawzajem. CóĹź nie od razu jednak Rzym zbudowano, podobnie jest i z naszym pięknym kościołem; duĹźo moĹźna by rozprawiać o jego historii, a i tak bez liku jest faktów, które pokryła mgła niepamięci.

Mam zamiar nie dopuścić do tego, aby losy tego miejsca zostały zapomniane i choć w małej części przybliżyć je mieszkańcom Zawiercia i całego powiatu, przede wszystkim tym młodym, znającym historię swojego miasta tyko ze strych fotografii.
Zacznijmy zatem od początku...
Trochę historii...
 Zawiercie jest młodym miastem, które prawa miejskie uzyskało dopiero w roku 1915.  Do tego czasu stanowiło jedynie niewielką fabryczną osadę, było podzielone na dwie części Zawiercie Małe i DuĹźe i liczyło ponad 30 tys. mieszkańców. NajbliĹźszy kościół znajdował się w Kromołowie, co znacznie utrudniało mieszkańcom dotarcie do świątyni.
 Dopiero w 1894 r. na terenie Zawiercia DuĹźego wybudowano kaplicę, stanowiącą filię kościoła parafialnego w  Kromołowie, a jej duszpasterzem został wikariusz  ks. Franciszek Zientara. Obecnie kaplica ta znajduje się przy ulicy Piłsudskiego, która wówczas nosiła nazwę Łośnickiej. Kaplica nie była wszak świątynią jakiej oczekiwali mieszkańcy i podjęto próby utworzenia na terytorium Zawiercia prawdziwego kościoła.

Jako pierwszy, myśl o wybudowaniu świątyni wysunął dyrektor TAZ  Bolesław Masłowski, podczas budowy domów dla pracowników fabryki. W 1886 roku został powołany dziewiętnastoosobowy Komitet Budowy Kościoła w Zawierciu, którego prezesem został dyrektor Masłowski. Ostateczny projekt budowy kościoła zaprojektował, mieszkający w Zawierciu, a pochodzący z Warszawy inĹź. arch. Hugo Kuder.
  Nie było to jednak takie proste. W czasach, o których mówimy Polska była pod jarzmem zaborców, a nasze miasto leĹźało na terytorium zaboru rosyjskiego. Nie było teĹź dobrej woli ze strony władz diecezji kieleckiej,  w skład której wchodziło Zawiercie, choć inicjatywa miała poparcie ówczesnego proboszcza parafii w Kromołowie ks. prał. Karola Barcza. Na szczęście delegacja z Janem Wrońskim na czele przy pomocy fortelu zdobyli zgodę na budowę kościoła u zastępcy imperatora Konstantynowa na budowę świątyni.

 Prace budowlane rozpoczęły się 13 czerwca 1886r., ale plac pod budowę został poświęcony przez  ks. Franciszka Zientarę, póĹşniejszego proboszcza  29 września 1895 r.
 WaĹźną kwestią były teĹź fundusze na budowę kościoła. Pierwsze środki pochodziły z fundacji właścicieli Towarzystwa Akcyjnego Zawiercie Adolfa i Izydora Ginsbergów.
10000 rubli wywalczyli pracownicy fabryki podczas strajku. Pieniądze napływały równieĹź ze składek pracowników cegiełek fundacyjnych dobrowolnych ofiar czy teĹź róĹźnorakich imprez kulturalnych. Wielkim dobrodziejem całej akcji był prezes nowego Komitetu Budowy inĹź. Piotr Strzeszewski. Zorganizował on od TAZ dodatkowo 45000 rubli, sprowadził materiały, gwarantował wypoĹźyczenie brakujących funduszy, aby  nie doszło do przerwania prac.

 Nie bez znaczenia jest takĹźe działalność ks. Zientary. Nie był on bowiem bierną personą stojącą obok, wręcz przeciwnie pełen energii młody wikary skupił wokół siebie mnóstwo chcących działać ludzi, rozprowadzał cegiełki, utrzymywał kontakty z fabrykantami. Swoich parafian potrafił natchnąć duchem działania.

Budowę kościoła ukończono w 1903 r. 13 czerwca została podjęta decyzja o utworzeniu parafii p.w. św. Ap. Piotra i Pawła w Zawierciu, zaś w listopadzie tegoż roku odbyło się w nowym kościele pierwsze nabożeństwo. 8 grudnia 1903r. ks. Zientara został mianowany proboszczem nowowybudowanego kościoła.

Czasy I wojny światowej były ciężkie zarówno dla mieszkańców Zawiercia, jak i dla losów kościoła. Niemcy wiele razy dopuszczali się dewastowania świątyni zniszczyli m.in. piszczałki organów i wywieĹşli 4 dzwony. Ksiądz Zientara odkupił je z pieniędzy jakie dostał od wiernych parafian z okazji swojego jubileuszu 25-lecia proboszczowania. Pierwszy proboszcz zawierciańskiej parafii zmarł w skutek wypadku 11.04.1938 r. Jego śmierć okryła Ĺźałobą miasto. Spoczął na wieczny odpoczynek w grobowcu na cmentarzu parafialnym w Zawierciu.

 Następnym proboszczem parafii został ks. kan. Bolesław Wajzler. Jego posługa przypadała na szczególnie ciężki okres w historii Polski. II wojna światowa rzuciła temu księdzu nowe wyzwanie, któremu on godnie sprostał. Ten wszechstronnie wykształcony człowiek, organizator i dyrektor Seminarium nauczycielskiego Ĺťeńskiego im. Antoniego Osuchowskiego w Zawierciu, oddany działacz harcerski, nauczyciel historii, religii i łaciny; w czasach okupacji wspierał tajną organizację „Płomień”, był kapelanem i skarbnikiem Zawiązku Walki Zbrojnej. Został aresztowany i przetrzymywany przez gestapo i w końcu wywieziony do Oświęcimia gdzie zmarł 8 marca 1941r.

 Trzecim proboszczem świątyni (w latach 1941-1980) był ks. dziekan Wacław Bogucki. Najpierw był prefektem w państwowym Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącym w Zawierciu. W czasie wojny głosił płomienne patriotyczne kazania, przede wszystkim do swoich uczniów. Po wojnie dokonał remontu wieĹź kościoła, ufundowano nowy ołtarz główny i boczny ołtarz NMP Niepokalanie Poczętej, wykonano nowa polichromię.

 Jako czwarty godność proboszcza tej parafii sprawował ks. prałat Piotr  Daniel Miklasiński wiele jest akcji, jakie podejmował ten ambitny i prężnie działający człowiek, warto wymienić jednak choć kilka najwaĹźniejszych: kapitalny remont, nowa polichromia, budowa drugiej plebani, utworzenie kuchni św. Antoniego Padewskiego, podniesienie przez arcybiskupa Stanisława Nowaka 27 grudnia 1992r. kościoła do rangi kolegiaty i ustanowienie  przy niej Kolegiackiej Kapituły Zawierciańsko-Ĺťareckiej, której ks. Miklasiński był prepozytem. Wzniesienie pomnika papieĹźa Jana Pawła II. Wywalczenie u socjalistycznych władz zgody o nazwanie placu nieopodal dworca kolejowego jego imieniem ojca świętego.

 Od 2004 r. proboszczem kolegiaty, a od niedawna bazyliki jest ks. Zenon Marian Gajda. Za jego proboszczowania odnowiono i oddano do uĹźytku ponad stuletnie organy, zainstalowano ogrzewanie kościoła, odnowiona została fasada świątyni, wstawiono stalle kanonickie niezbędne do nadania tytułu bazyliki mniejszej. Kolegiata często gości teĹź w swoich murach artystów jest ostoją wysokiej kultury. Odbywały się w niej m.in.:
koncert mozartowski, występy baletu z filharmonii gliwickiej. Popisy wokalne dają tez miejscowi artyści grupa „Fatamorgana” oraz „Capela Vartiensis” pod kierownictwem Leopolda Stawarza.

Od czasów, gdy duszpasterzem zawierciańskiego ludu był ks. Franciszek Zientara wiele się zmieniło. Nie tylko w Ĺźyciu miasta, ale i Kościoła. W trudnych czasach po upadku socjalizmu i staraniach, odnalezienia się wielu ludzi w nowej kapitalistycznej rzeczywistości, Kościół  wychodzi człowiekowi naprzeciw i stale mówi o Miłości BoĹźej, ale takĹźe pokazuje ją na zewnątrz. Najlepszym dowodem na to jest fakt, Ĺźe w parafii działa tak duĹźa ilość róĹźnorakich inicjatyw propagujących katolicki styl Ĺźycia, poboĹźność, ducha wspólnoty tak potrzebnego nie tylko w Kościele, ale takĹźe w procesie tworzenia społeczeństwa obywatelskiego. Czas zatem aby przybliĹźyć sylwetki tych właśnie ruchów.

Ĺťywy RóĹźaniec
 Jest to najliczniejsza organizacja naszej parafii skupiająca w swoich szeregach ok. 240 członków podzielonych na 12 kółek, w tym jedno męskie. Celem tej grupy jest modlitwa i praca na rzecz parafii. Wśród intencji zanoszonych we wspólnym odmawianiu RóĹźańca są prośby o dobro Zawiercia Ojczyzny i Świata, za chorych, za kapłanów za zmarłych członków Ĺťywego RóĹźańca, za kapłanów. Członkinie pomagają w kierowaniu kuchnią dla ubogich pw. Św. Antoniego Padewskiego, której kierowniczką jest pani Teresa Rafalska , dbają o czystość kościoła są obecne w czasie pielgrzymek i uroczystości kościelnych. Do zadań mężczyzn należą tymczasem cięższe prace fizyczne i porządkowe.

Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży
 Jest zdecydowanie najaktywniej działającą na łonie parafii organizacją, która korzysta z tego Ĺźe młodzi ludzie wbrew  pozorom przychodzą do kościoła i we wspólnocie potrafią naprawdę wiele zdziałać. W naszej parafii oddział KSM powstał juĹź w roku 1997, a jego pierwszym prezesem był Mariusz Budziński. Aktualnie pracom KSM przewodzi Damian DomĹźalski.
 Ruch ten oĹźywił przedwojenną idee Katolickiego Stowarzyszenia Mężów i Katolickiego Stowarzyszenia Kobiet, proponując młodemu człowiekowi XXI w. Drogę przez  Ĺźycie razem z Chrystusem nie koniecznie na drodze ascezy i smutku, ale radosnego wspólnego działania dla Pana i bliĹşniego.
 Działający w bazylice oddział posiada ok. 20 członków w wieku od 13 do 23 lat, którzy dzięki wymianie wzajemnych doświadczeń, pomocy i modlitwie chcą się poświęcić słuĹźbie Kościołowi i OjczyĹşnie. Do zadań KSM należą przygotowanie inscenizacji, zaduszek, Dróg KrzyĹźowych, animacja pielgrzymek, modlitwy, rekolekcje, zjazdy, fora młodzieĹźy, zbiórki charytatywne i kaĹźdy inny rodzaj posługi do którego zostaną przeznaczeni. Obecnie księdzem asystentem stowarzyszenia jest ks. Roman Rataj.

Służba liturgiczna
 WaĹźna formacją młodzieĹźową jest takĹźe wspólnota ministrantów i lektorów, którzy często mają w swoich szeregach członków KSM. Trudno jest sobie wyobrazić liturgię bez tych chłopców, którzy poświęcają swój czas na zbiórki i ćwiczenia by, kiedy juĹź staną obok ołtarza wszystko było jak naleĹźy i Msza była odprawienia sprawnie i godnie.
 SłuĹźba liturgiczna to zaszczyt i odpowiedzialność, ale nie pozbawiona wszak radości.
Wielkim wydarzeniem jest chociaĹźby Wielki Czwartek, który jest takĹźe Dniem Ministranta, wycieczki, rajdy rowerowe czy teĹź Ministranckie zawody sportowe.
 W bazylice ministranci i lektorzy to ok. 25 młodych dusz pod przewodnictwem
duchowym ks. Mariusza Żągwy.
 
Klub Inteligencji Katolickiej
Jest organizacją skupiającą ludzi nauki silnie związanych z wiara na terenie naszej parafii. Działa od kwietnia 2007 roku w ramach działalności KIK odbywają się wykłady, sesje naukowe i konferencje dotyczące życia nauki oraz Kościoła. Klub zaprasza ludzi z terenu naszej najbliższej okolicy jak i z całego kraju m.in. jednym z gości był poseł Marek Jurek.

Trzeci zakon Św. Franciszka z Asyżu
 Powołany przez BoĹźego Wesołka Trzeci zakon jest formą poboĹźnej działalności skierowaną w stronę dorosłych, mających zamiar rozwijać swoją duchowość prze rekolekcje wspólną modlitwę ubóstwo propagowanie chrześcijańskiej postawy Ĺźycia nie tylko w łonie grupy, ale i na zewnątrz. Zakon jest otwarty na nowych członków, ceni sobie wspólnotowe działanie niezbędne w Kościele.
 Jego członkowie są osobami świeckimi nie składają ślubów zakonnych o jakich myśli przeciętny człowiek. Na co dzień są ludĹşmi, których mijamy po prostu na ulicy pracownikami i pracodawcami, rodzicami, dziadkami.

Chór dorosłych i młodzieĹźowy „Petrus”
 Wspaniałe wykonania pięknych pieśni kościelnych zawdzięczamy działalności wyĹźej wymienionych formacji, a takĹźe orkiestrze dętej. Chóry działają od roku 1997 kiedy to posadę organisty w kościele p.w. św. Ap. Piotra i Pawła w Zawierciu objął pan Dariusz Czaj. Jest on dyrygentem obu chórów, a jednocześnie ich nauczycielem. Zwłaszcza praca z młodzieżą zajmuje znaczące miejsce w działalności pana Czaja. Częste próby dają pożądany efekt, co słychać podczas licznych wystąpień młodych artystek i jednego młodego artysty w czasie Mszy Świętych, konkursów i przeglądów piosenki, na których nasz chór zdobywa nierzadko wysokie miejsca. Jego członkinie dzięki nabytym umiejętnościom zdobywają nagrody na świeckich zmaganiach śpiewaczych.

Świetlica integracyjna „Betania”
TakĹźe najmłodsi parafianie znajda coś dla siebie pośród licznych ruchów przy czcigodnej zawierciańskiej bazylice. Świetlica integracyjna „Betania” to miejsce do, którego często zaglądają najmłodsi mieszkający w pobliĹźu, którzy często pochodzą z bardzo biednych rodzin. Świetlica organizuje dla nich imprezy mikołajkowe i sylwestrowe, wyjścia, gry i zabawy, pomoc w nauce i posiłek. Kierowniczką świetlicy jest pani Barbara Mucha, a duchowym opiekunem ks. Robert Mordalski.

 Jak zatem widać zawierciańska bazylika stanowi niepodwaĹźalnie serce naszego miasta. To od niej tak naprawdę zaczęła się współpraca mieszkańców, którzy zdecydowali się razem działać we wspólnym celu. W jej murach bez względu na sytuację polityczną i gospodarczą znajdowała się ostoja patriotyzmu oraz wiary. Po dziś dzień świątynia p.w. św. Ap. Piotra i Pawła w Zawierciu jest miejscem szczególnym i potrzebnym. Jej dzwony przyzywają mieszkańców na spotkanie z Bogiem w Najświętszym sakramencie oraz utajonym w drugim człowieku. JuĹź sam fakt jej powstania jest dowodem jedności i zapału naszych przodków.  Teraz zaś majestatyczne wieĹźe kościoła górują nad miastem i stale nam przypominają, o początkach Zawiercia, ale dają teĹź impuls do działania i walki o dobro kaĹźdego następnego dnia.                                                          

                                                                                                      Damian DomĹźalski