Dawne Zawiercie w fotografiach i opowiadaniach

Rok 1860

Blanowice. Wyjechali: Dawidów Leon Radca Hon: do Moskwy; Kiślański Mikołaj: Sędzia Pokoju: do Blanowic; Radecki-Mikulicz Konst.: Radca Stanu do Ĺťytomierza; Woroniecki Jeremjasz Xiążę do Huszlewa.
Kurier Warszawski, 16.09.1860 r.

Rok 1906

Bandytyzm. Piszą do nas: Nie ma dnia, aby na drogach w okolicy Zawiercia, Siewierza i Kromołowa nie dokonano jakiegoś rabunku. Dopuszcza się tego banda złoĹźona z 7 drabów, uzbrojonych w rewolwery i strzelby. Dnia 25 zeszłego miesiąca od mieszczan z Pilicy, powracających z Zawiercia, wymuszono 300 r. i silnie ich pobito. Dnia 27 z.m. pod osadą Kromołów zrabowano pewnemu handlarzowi 31 rb.
Dziennik Częstochowski, 4.09.1906 r.

Obraza czci. Kraków, 17 września. Dziś przed sadem przysięgłych w Krakowie toczyła się sprawa przeciw Kazimierzowi Kaczanowskiemu, b. odpowiedzialnemu redaktorowi czasopisma „Naprzód”, oskarĹźonemu o występek obrazy czci. Obrazy tej miał się dopuścić obwiniony przez zamieszczenie w nr. 180 „Naprzodu”, z d. 14 lipca 1905 r. artykułu p.t. „Strajk powszechny w Zawierciu”, w którym to artykule adwokata przysięgłego, Józefa Mikulińskiego, sędziego gminnego Piotra Borkowskiego i geometrę Hipolita Olszewskiego, zamieszkałych w Zawierciu, obwinił fałszywie „o podburzanie robotników do bicia Ĺźydów”, czym zarzucił im popełnienie czynu karalnego i to zbrodni, oraz czynów nieuczciwych i niemoralnych, które ich w pogardę opinii publicznej podały. W artykule tym nazwano tez wymienionych obywateli „czarna sotnia” podając, Ĺźe w czasie procesji BoĹźego Ciała uformowali wraz z innymi stronnikami narodowo-demokratycznymi „straĹź honorową”, która wraz z kozakami nie chciała dopuścić, by robotnicy urządzili demonstrację za ostatnią rzeĹş w Łodzi. Na róĹźnych zaś zgromadzeniach mieli wymienieni obywatele agitować wśród robotników za ekscesami przeciwko Ĺźydom. Zarzutami tymi uczuli się pokrzywdzeni na honorze obywatele pp. Mikuliński, Borkowski i Olszewski i wystąpili ze skargą karną przeciw p. Kaczanowskiemu.

Rozprawie dzisiejszej przewodniczył radca sądu p. Ferens, oskarĹźony p. Kaczanowski do rozprawy się nie stawił, zastępował go adwokat: dr. Heski, oskarĹźycieli, z których stawiła się tylko adwokat p. Mikuliński, zastępował adwokat dr Szalay.
Po odczytaniu aktu oskarĹźenia, na zapytanie przewodniczącego, czy by się strony nie pogodziły p. Mikuliński zaznaczył, Ĺźe chętnie przebaczy oskarĹźonemu, jeśli ten złoĹźy odpowiednie odwołanie, obrońca adw. Dr Heski odczytał na to w imieniu oskarĹźonego obszerniejsza deklarację, w której oświadcza, Ĺźe p. Karczewski, inkryminowanego artykułu do druku nie podawał, lecz umieścił go w podczas jego nieobecności p. Haecker, odwołania nie zamieści, gdyĹź zarzuty podniesione są prawdziwe, Ĺźe jednakĹźe wobec panujących obecnie stosunków w Królestwie Polskim dowodu prawdy przeprowadzić nie moĹźna, gdyĹź naraziłoby to powołanych świadków na ciężkie przykrości. Ze względów jednak ustawowych, a to powodu zbyt póĹşnego dostarczenia wezwania i przedawnienia wnosi na umorzenie sprawy. Trybunał odmówił wnioskom obrony, po czym przystąpiono do rozprawy przesłuchania świadków.

Świadkowie adwokat prywatny z Zawiercia Bronisław Zakrzewski, Wolski pisarz sądowy, nauczyciel ludowy Józef Zielenkiewicz, zgodnie zeznają, Ĺźe oskarĹźyciele prywatni, należący do stronnictwa narodowo-demokratycznego, nigdy na Ĺźadnym zebraniu za biciem Ĺźydów nie przemawiali, straĹź honorową w dniu procesji utworzyli tylko dla porządku, Ĺźe nigdy wspólnie z wojskiem przeciwko robotnikom nie występowali, a nazwanie tych obywateli cieszących się nieskazitelną opinią „czarną sotnią”, uwaĹźa za obelgę i potwarz. Świadek Weisberg współpracownik „Naprzodu” zeznał, Ĺźe oskarĹźony p. Kaczanowski w dniach, gdy inkryminowany artykuł ukazał się drukiem, był istotnie w Zakopanem, świadek redaktor „Naprzodu” p. Haecker, przyznał, Ĺźe artykuł ten dawał do druku, mając uzasadnione przekonanie o prawdziwości zawartych w nim zarzutów.
Po przeprowadzonej rozprawie trybunał na podstawie werdyktu przysięgłych, którzy 11 głosami zatwierdzili pytanie w kierunku występku obrazy czci – skazał obwinionego Kazimierza Kaczanowskiego na 5 miesięcy aresztu i zapłacenie 360 koron kosztów sadowych.
Dziennik Częstochowski. 9.09.1906r.

Rok 1907

Bandytyzm. W dniu 2 bm. około godz. 8 wiecz. na powracającego do domu z Zawiercia mieszkańca osady Kromołów Ch. Goldszmidta, lat 37, napadli 2 bandyci, ukryci w krzakach na drodze w pobliĹźu Kromołowa i zrabowali mu pod groĹşbą rewolwerów 65 rb. 45 kop. oraz zegarek metalowy, wartości 5 rb.
Goniec Częstochowski, 7.09.1907 r.

Pożar. W nocy z piątku na sobotę spłonęły w Zawierciu 4 domy. Przyczyna pożaru niewiadoma. Pewna kobieta, ratując się przed ogniem, wyskoczyła z pierwszego piętra i złamała nogę.
Goniec Częstochowski, 9.09.1907 r.

Echa rabunku. Zrabowaną szkatułkę siostrom Krzak w Zawierciu z 15 rublami znaleziono na dachu ustępu jednego z domów familijnych Towarzystwa „Zawiercie” bez pieniędzy.
Goniec Częstochowski, 8.10.1907 r.


Zawiercie. Wypadek z ogniem. W dniu 18 bm. około godz. 10 wieczorem w domu Worcmana przy ulicy Marszałkowskiej Dawid Rozenthal siedział w kuchni i czytając książkę zasnął, przy czym głową przewrócił palącą się na stole świeczkę, wskutek czego zapaliło się na nim ubranie oraz ogień ogarnął firanki i inne rzeczy. Rozenthal obudziwszy się, począł wyrzucając palące się przedmioty do komórki drewnianej, rozszerzając tym jeszcze więcej poĹźar, przy czym uległ silnemu poparzeniu rąk, szyi, twarzy i nóg. Ogień ugasili nadbiegli ludzie, Ĺźyciu R. grozi niebezpieczeństwo
Goniec Częstochowski, 23.09.1907 r.


Rok 1908

Zawiercie. Dziś w parku „Bronisławów” odbędą się wyścigi cyklistów, program dopełni zabawa.
Goniec Częstochowski, 9.09.1908 r.

KradzieĹź. We wsi Poręba z mieszkania Wyskinga Rozenthala, niewiadomi złodzieje, zakradłszy się za pomocą otworu w podłodze, skradli róĹźnych rzeczy na sumę rubli 15 i zbiegli.
Goniec Częstochowski, 18.09.1908 r.

Zawiercie. Korespondent nasz p. S donosi: Niedzielne wyścigi cyklistów na torze parku „Bronisławów”, pomimo dość chłodnego dnia ściągnęły do tysiąca osób z róĹźnych okolic Zagłębia.
Do I biegu dla cyklistów „miejscowych” na dystans 1500 metrów startowało 9, pierwszy stanął u mety p. Mega (Ĺźeton srebrny duĹźy), drugi zaś p. „Nem” (Ĺźeton srebrny mały).

Drugi bieg „główny” na dystans 6000 metrów posiadał zapisanych 24 startowało zaś do trzech przedbiegów 17 cyklistów. Zwycięzcą był w rozgrywce tego biegu p. E. Grzywiński z Krakowa, zdobywając Ĺźeton złoty, drugim bardzo dobrym jeĹşdĹşcem był p. E. Pladek z Sosnowca otrzymał Ĺźeton srebrny duĹźy, III miejsce p. J. Weiss z Krakowa – Ĺźeton srebrny średni i wreszcie IV miejsce p. M Stanek z Warszawy –Ĺźeton srebrny mały.

W trzecim biegu „ogólnym” startowało 11 jeĹşdĹşców na dystansie 3000 metrów do pierwszych przedbiegów. Pierwszym był pan E. Pladek z Sosnowca zdobywając Ĺźeton srebrny duĹźy emaliowany, II miejsce p. E. Grzywiński z Krakowa – Ĺźeton duĹźy srebrny i III miejsce p. J. Weiss z Krakowa – Ĺźeton mały srebrny.

Ostatni bieg „pocieszenia” 1500 metrów miał zwycięzców I p. S. Dobrowolskiego (Ĺźeton srebrny średni) i II p. J. Wieczorka (Ĺźeton srebrny mały), obaj z Sosnowca. Na zakończenie gonitw urządzono wyścigi piechurów, w których zwycięzcami byli p. W. z Krakowa i p. P. z Sosnowca, otrzymując przedmioty pamiątkowe.
Po zakończeniu wyścigów tańczono ochoczo, a bufety i cukiernia były w oblężeniu.
Goniec Częstochowski, 24.09.1908 r.


Rok 1909

Zawiercie. Wyścigi cyklistów.  Dziś w parku „Bronisławów” odbędą się wielkie wyścigi cyklistów z udziałem jeĹşdĹşców z Krakowa, Warszawy, Kijowa i innych. Program dopełni zabawa, na którą złożą się: wielkie corso cyklistów, walka kwiatowa, confetti i kosze szczęścia. Początek o godz. 2 po południu.
Goniec Częstochowski, 13.09.1909 r.

Uroczystość poświęcenia organów. W niedzielę o g. 5 i pół w kościele parafialnym w Zawierciu odbyła się uroczystości poświęcenia organów w połączeniu z koncertem religijnym. Na program tego wspaniałego koncertu złoĹźyli się tacy wykonawcy, jak p. M. Sarzyński, którego śmiało moĹźemy nazwać polskim Bachem, pp. M. i S. Jorońscy – skrzypek i wiolonczelista, panna Wołczyńska o głosie pięknym, głębokim i dobrze w Mediolanie wyszkolonym, gra na organach p. W. Ratuszyńskiego, muzyka i organisty z Warszawy, kwartetu opery w osobach p. Lewandowskiego, Zarembskiego, Łomankiewicza i Szepietowskiego, oraz chóru miejscowego pod dyrekcją p. Lewandowskiego, oraz kwartet smyczkowy wykonawcami, którego byli panowie Jorońscy, Romiel i Skrobański.

Wszyscy wykonawcy stali na wysokości zadania. Między innymi ks. Smoliński nader muzykalnie odśpiewał i wycieniował artystycznie modlitwę „O święta niebios Pani” Beltieusa.

Prof. M. Surzyński odegrał własną fantazję na organy A-dur p. 30 złoĹźoną z trzech części. Pierwszą część poprzedza Andante 12 taktowe, po czym następuje allegro, część druga pod tytułem „Elegia” i część III finał, następnie odtworzył toccatę Bacha – wykazując bajeczną technikę i wirtuozostwo, na zakończenie improwizował.

W utworach tych moĹźna było podziwiać siłę wspaniałych organów braci Rieger z Karniowa, ich barwne odcienia głosów i rejestry, organy te zyskały sobie nader pochlebną opinię wszystkich wykonawców owego wspaniałego koncertu, oraz wszystkich słuchaczy. Za granicą koncerty takie odbywają się często, ku podniesieniu poziomu muzyki powaĹźnej. ToteĹź wielką połoĹźył zasługę ks. proboszcz Zientara urządzając koncert tak powaĹźny i zachęcając do kultury muzycznej u nas na sposób, jaki to się dzieje w Czechach i w ogóle zagranicą.
Gazeta Częstochowska, 14.09.1909 r.

Echa uroczystości poświęcenia organów. W uzupełnieniu sprawozdania naszego z przebiegu uroczystości, wyjaśniamy, iĹź organista i dyrygent chóru zawierckiego, który brał udział w uroczystości poświęcenia organów w swoim kościele parafialnym nazywa się Kazimierz Czapla, zaś p. Lewandowski jest organistą w Sosnowcu i ani on, ani chór jego w uroczystości udziału nie brali.
Gazeta Częstochowska, 16.09.1909 r.

Zatrzymanie pociągu. Onegdaj pociąg wychodzący z Częstochowy o g. 5 m. 53 wieczorem, został nagle zatrzymany między stacjami Myszków a Zawiercie, koło posterunku „Nierada”.
PrzeraĹźeni pasaĹźerowie cisnęli się do okien i drzwi wagonów, chcąc dowiedzieć się o przyczyny gwałtownego zahamowania pociągu. Jak się okazało, przyczyną były figle pasących bydło, którzy „Ĺźartując” sobie światłem zatrzymali pociąg
Gazeta Częstochowska, 23.09.1909 r.

Rok 1917

Zawiercie. Kronika prowincjonalna. W mieście naszym odbył się dnia 27 sierpnia zlot „Haszomer” mający charakter przygotowawczy do ogólnej konferencji skautowej, jaka ma się odbyć w najbliĹźszej przyszłości [Haszomer to Ĺźydowska organizacja młodzieĹźowa, wzorująca się na skautingu i harcerstwie – przyp. redakcji Zawiercianin.pl].
Głównym tematem i celem obrad była kwestja organizacji polegająca na tym, aby poszczególne organizacje i grupy połączyć w jedną całość i stworzyć w tym celu Radę Naczelną.

Posiedzenie zagaili p. L Rechtman okręgowy Okręgu Zagłębia Dąbrowskiego reprezentujący tamtejsze organizacje w Sosnowcu i Będzinie. Na konferencji tej byli obecni delegaci z Sosnowca, Będzina, Zawiercia, Częstochowy, Kielc i Nowego Radomska i innych miejscowości.

Z odczytanych sprawozdań z działalności grup poszczególnych, okazuje się najwięcej dzielną i ruchliwą i na uznanie zasługującą organizacja sosnowiecko-będzińska. Sprawozdanie grup innych świadczyło teĹź o działalności pewnej, lecz są to grupy od niedawna istniejące.

Pod koniec posiedzenia uchwalono, aby do czasu zwołania ogólnej konferencji, wybrać radę, w skład, której ma wejść 9 osób. Za siedzibę tymczasowej obrano Sosnowiec. Rezolucje teĹź przyjęto, aby w kaĹźdym mieście, gdzie istnieją organizacje „Haszomeru” utworzyć „patronaty” z ludzi starszych, a to w tym celu, by sobie zaskarbić zaufanie ogólne.
W końcu nadmienię jeszcze o treściwych mowach, jakie wygłosili na zakończenie na temat nauk judaistycznych drużynowi Lubelski z Sosnowca, Brauser z Będzina i Binder z Zawiercia
                                                   G. Borstein.
Głos Ĺťydowski, 20.09.1917 r.  


Informacje wyszukał i przygotował Jerzy A. Maciążek


Dokonano poprawek pisowni według obecnych wzorców, zostawiając bez zmian tylko ciekawe archaizmy, np. „zawiercki” zamiast „zawierciański”.