Dawne Zawiercie w fotografiach i opowiadaniach

JeĹźeli popatrzymy na działalność organizacji społecznych przez pryzmat struktury zawodowej ich działaczy, nietrudno dostrzec, iĹź w duĹźej mierze wywodzą się oni ze środowiska nauczycieli. Co ciekawe, ich aktywność społeczna nie wygasa w momencie zakończenia pracy zawodowej, a wręcz przeciwnie: zaangaĹźowanie wzrasta, a w dodatku w wir pracy społecznej wciągają inne osoby. Tworząc historyczną galerię zawierciańskich społeczników trudno więc pominąć przedstawicieli tej grupy zawodowej.  

Nauczyciel. Często definiując ten zawód uĹźywa się słowa „misja”. Ĺťycie Jana Gubały niewątpliwie moĹźe słuĹźyć za przykład takiego właśnie pojmowania roli nauczyciela w szkole i w środowisku pozaszkolnym. Ĺťył i mieszkał w Zawierciu w trudnych czasach. Swoje krótkie Ĺźycie poświęcił wychowaniu młodzieĹźy w duchu patriotycznym i sam złoĹźył największą ofiarę na ołtarzu Ojczyzny.

Był „Zagłębiakiem” z krwi i kości. Urodził się w Sosnowcu 9 czerwca 1907 r. jako syn Tomasza i Franciszki z Jasińskich. W Sosnowcu ukończył szkołę powszechną. Następnie kontynuował naukę w seminarium nauczycielskim. Od najmłodszych lat wykazywał zapał do pracy społecznej. Edukację rozpoczął w szkole fabrycznej Towarzystwa „Hr. Renard” w Sosnowcu, gdzie zdobywał pierwsze ostrogi w działalności społecznej, w szkolnej druĹźynie harcerskiej.  

Jako uczeń Seminarium Nauczycielskiego im. A. Mickiewicza w Sosnowcu, naleĹźał do Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Wcześniej, w roku 1924, uczestniczył w obozie Przysposobienia Wojskowego i Wychowania Fizycznego (PWiWF) w Starym Sączu. W 1926 r. widzimy go na szkoleniu członków Ochotniczych StraĹźy PoĹźarnych.

Po ukończeniu nauki w seminarium nauczycielskim odbywa przeszkolenie wojskowe w Szkole Podchorążych nr 5 – Kraków Łobzów. Absolwenci seminariów nauczycielskich, z uwagi na przygotowanie pedagogiczne, stanowili elitę oficerów rezerwy.

W jego Ĺźyciorysie znajdujemy równieĹź roczny epizod związany z nauką w Seminarium Duchownym w Krakowie, ale powołanie kapłańskie nie było jego przeznaczeniem.

Szkoła powszechna w GrodĹşcu była jego pierwszą placówką. JuĹź wtedy zauroczony był pięknem jurajskich krajobrazów oraz romantycznych ruin zamkowych. Jako uczeń seminarium uczestniczył w wycieczkach w okolice Zawiercia. Będąc juĹź nauczycielem, dzielił się zamiłowaniem do Jury z uczniami, organizując szkolne wycieczki.

Wkrótce został przeniesiony słuĹźbowo do Tomaszowic w gminie Niegowa, gdzie wpadł w wir pracy społecznej. Organizuje wycieczki szkolne oraz patronuje działalności Katolickiego Stowarzyszenia MłodzieĹźy Polskiej w Ĺťarkach. W Domu Ludowym mieszkańcy Ĺťarek mogli podziwiać przedstawienia teatralne, organizowane przez młodego nauczyciela. Organizuje teĹź chór, który w swoim repertuarze sięgał po ambitne dzieła kompozytorów światowej sławy.

Jego zaangaĹźowanie zawodowe, społeczne i talent organizatorski dostrzegli przełoĹźeni. Wkrótce został przeniesiony słuĹźbowo do miasta powiatowego.

Przeniesienie do Zawiercia związane było z nową pracą w Szkole Powszechnej nr 2, w której w 1932 r. objął posadę nauczyciela tymczasowego. W dniu 24 listopada 1934 r. został mianowany nauczycielem stałym. Młodemu pedagogowi przypadła praca z zawierciańską młodzieżą w okresie najtrudniejszym dla miasta. Były to bowiem lata najcięższego w jego historii kryzysu gospodarczego.

Pracy tej oddał całe swoje serce. Przy jego symbolicznym grobie na cmentarzu w Zawierciu jeszcze dzisiaj zatrzymują się byli uczniowie, wspominając Jana Gubałę, gdy wspomagał ich dobrym słowem i otaczał opieką.

Oprócz pracy w popularnej „dwójce”, uczył równieĹź w Szkole Rzemieślniczej Polskiej Macierzy Szkolnej przy ulicy Kopalnianej jako nauczyciel języka polskiego, geografii i wychowania obywatelskiego. W 1932 r. awansowano go do stopnia podporucznika rezerwy.

Jako urodzony społecznik naleĹźał do kilku organizacji działających wówczas w Zawierciu. Był członkiem Koła Oficerów Rezerwy, czynnie włączył się w prace Związku Nauczycielstwa Polskiego. Jednak wielu mieszkańcom miasta przed rokiem 1939 kojarzy się przede wszystkim jako komendant kompanii powiatowej Związku Strzeleckiego. Maszerująca kompania „Strzelców” i na jej czele komendant Jan Gubała. Był to powszechny obrazek na ulicy 3 Maja w latach trzydziestych.

Wkrótce został wybrany komendantem powiatowym Związku Strzeleckiego i pełnił tę funkcję aĹź do września 1939 roku. Jako organizator imprez sportowych (organizowanych przez PWiWF) wykazywał się znakomitą sprawnością fizyczną, czego dowodem jest posiadanie Państwowej Odznaki Sportowej w stopniu złotym. Latem moĹźna było spotkać go na obozach Związku Strzeleckiego na Centurii. Nic teĹź dziwnego, Ĺźe juĹź po krótkim okresie pracy i działalności społecznej, jego zaangaĹźowanie zostało docenione – otrzymał KrzyĹź Zasługi w stopniu brązowym.

Z uwagi na aktywny udział i pracę w Związku Strzeleckim, był osobą znaną i popularną w całym ówczesnym powiecie zawierciańskim. Ślady jego wraĹźliwości na trudne problemy międzywojennego Zawiercia znajdują się wśród pamiątek rodzinnych, gdzie moĹźemy zobaczyć dowody jego hojności (na miarę skromnej pensji nauczyciela), polegającej na wspieraniu działalności charytatywnej w formie „datków”.

Jako jeden z nielicznych oficerów rezerwy z Zawiercia, Jan Gubała ukończył kurs dla dowódców kompanii w 11. pułku piechoty w Tarnowskich Górach. Otrzymał przydział mobilizacyjny do 74. pułku piechoty w Lublińcu, w którym rozpoczął walkę z najeĹşdĹşcą jako dowódca plutonu III batalionu. Ĺťołnierskie szczęście pozwoliło Gubale razem z podwładnymi wymknąć się z kotła w okolicach Złotego Potoku. Razem z innymi oddziałami Armii Kraków jego pluton cofa się pod Tomaszów Lubelski.

Po wkroczeniu Sowietów i kapitulacji, postanawia przedzierać się do Rumunii, Ĺźeby kontynuować walkę z najeĹşdĹşcą juĹź na obczyĹşnie. Prawdopodobnie w okolicach Kowla dostał się do sowieckiej niewoli. W listopadzie Ĺźona Helena otrzymuje kartkę z obozu w Starobielsku. Wiosną 1940 r. urywa się korespondencja. Informację o tragicznych losach Gubały przekazał jego Ĺźonie pewien Niemiec, który zginął póĹşniej pod Stalingradem.  

W 1935 r. zawarł związek małżeński z Heleną Łączek. Z okazji tej uroczystości mieszkanie rodziców młodej pary zasypane zostało stosem telegramów, których nadawcami byli członkowie organizacji działających na terenie Zawiercia. Wincenty Barański – dziadek Ĺźony – był w 1863 r. uczestnikiem Powstania Styczniowego. To zobowiązywało.

Pani Barbara Zaporowska – córka Jan i Heleny, z pietyzmem pielęgnowała pamiątki po ojcu. Regularnie odwiedzała zawierciański cmentarz i grób rodziców.  „Kustoszem” zbiorów rodzinnych ustanowiła swego syna Piotra. Razem z wnuczkiem Jana Gubały, pani Barbara była na cmentarzu w Katyniu, gdzie znajduje się grób obrońcy z września 1939 roku.

W 2007 r. pośmiertnie awansowany został on do stopnia porucznika. Wcześniej odznaczony był pamiątkowym KrzyĹźem Kampanii Wrześniowej (Londyn) oraz medalem Za Udział w Kampanii Wrześniowej. Rodzinne zbiory fotografii i dokumentów mogą być ozdobą niejednej wystawy obrazującej przeszłość Zawiercia, a nawet historii Polski.

W roku 2009 uczniowie Gimnazjum nr 1 posadzili przed szkołą Dąb Pamięci, który zadedykowali zawierciańskiemu nauczycielowi. Drugi dąb poświęcono innemu nauczycielowi, Eustachemu Serkesowi. Razem uczyli, razem działali na rzecz zawierciańskiej społeczności, razem spoczęli na katyńskim cmentarzu. Na zawierciańskiej nekropolii znajdują się równieĹź blisko siebie ich symboliczne groby.