Dawne Zawiercie w fotografiach i opowiadaniach

I OTWARCIE DRZWI DO SIENI
(Uwaga na dziury, bo deski w podłodze pokradli!)

 

MATKA: Zawsze mówiłam, Ĺźe pochodzę ze szlachty, ale kto tam wie naprawdę jak to było. W 1863 r. anonimowa matka mojej babci jechała powozem. Uciekała przed kozakami przez las. Była w ciąży. Dziecko urodziła w rejonie Pohulanki (pomiędzy Myszkowem a Częstochową). PołoĹźnica  zmarła a dziewczynkę wychowywali leśnicy, albo bednarze. I oni właśnie jej dali nazwisko Bednarska. Potem państwo z miejscowego dworu chcieli moja babkę Emilię wysłać do szkół, ale jej przybrani rodzice się nie zgodzili. Wyszła za mąż za mojego dziadka - Jana Piedzińskiego (jest zdjęcie tegoĹź z 1910 r. jak leĹźy z sumiastym wąsem w trumnie; w tle rodzina. Robione przypuszczalnie w Szarej Kamienicy. Taka wtedy była moda fotograficzno - obyczajowa). Piedziński był wdowcem i miał juĹź dzieci. Obrotny był ten dziadek - m.in. miał ciotkę Ludwikę, która zmarła w r. 1942 w wieku lat 70 będąc panienką.
JA: Całe lata w rodzinie funkcjonowała wielka pierzyna, jedyna pozostałość po tej ciotce. Jej grób w latach 80-tych przekopano w rejonie kaplicy na głównym zawierciańskim cmentarzu..
   MATKA: Chyba miał teĹź dziadek Piedziński jednego, albo dwóch synów. Któryś miał na imię Franek. Mieszkali obok póĹşniejszego liceum handlowego w drewnianych domkach na obecnej ul. Górnośląskiej.
  JA: Ulica Górnośląska, kiedyś główna. Tędy prowadziła trasa z Katowic na Kielce jeszcze w latach 60-tych, ale potem wybudowano wiadukt, bo ciągle były kolejki pojazdów przed szlabanami kolejowymi. Wiadukt skasował takĹźe targowisko - "kocie łby" na Nowym Rynku. Przeniesiono je w rejon Ĺťabiej i Obrońców Poczty. 
  MATKA: Ci Piedzińscy byli rzeĹşnikami. Pochodzili z Pilicy. Ich córka wyjechała do Ameryki i tam umarła w 1949 r. Zachowało się jej kolorowe zdjęcie zrobione w nowojorskiej dzielnicy Paterson. Po tamtych Piedzińskich był syn Stanisław. OĹźenił się on z panią, której matka była połoĹźną - z domu Kurp. Pamiętam taka tabliczkę na kamienicy "PołoĹźna Kurp". Więc ten Stasiek umarł. Grób jego jest patrząc od kaplicy w stronę grobu mojej siostry Lodzi.
  JA: W stronę byłego cmentarza dziecięcego. Po Staśku jest  syn, który obecnie jest lekarzem. Poza nimi nikt w Zawierciu się tak nie nazywa. W 2003 r. chodziłem podczas wyprawy rowerowej po cmentarzu pilickim, ale o Ĺźadnym Piedzińskim tam nie słyszeli.

MATKA: Przed wojną po wodę chodziliśmy do studni. Koło willi dyrektorskiej była. Taka studnia na korbę. Wodę w domu i ubikacje pod schodami załoĹźyli dopiero pod koniec lat 50-tych. Wcześniej ubikacje było koło komórek. W zimę więc w razie potrzeby słuĹźyło  wiadro stojące w izbie. Komórki odgrywały role piwnic. Bo takich w Szarej Kamienicy nie było. U góry natomiast znajdował się strych na którym suszyło się bieliznę. Teraz to juĹź przez ten dach widać niebo, bo albo się rozleciał, albo go porozbierali na opał.

MATKA: Mieszkaliśmy ja, Mama, Ojciec (Siostra Lodzia umarła w 1943 r.). Umeblowanie było takie: 2 łóĹźka, duĹźa szafa ubraniowa, stół 1,5 metra długości, kredens i stolik na którym  stała pośrodku figurka Matki Boskiej. Po bokach znajdowały się wazoniki wąskie wysokie (do dziś je mam) a w nich sztuczne kwiaty, które moja Mama sama robiła.   Stała teĹź pasyjka Pana Jezusa i figurka Chrystusa, który klęczał dĹşwigając krzyĹź. Miał na sobie długą szatę, krzyĹź był pomalowany na brązowo.
Odkąd tylko pamiętam, Ĺźe jeĹźeli mi się coś nie udawało - to juĹź tak od małego dziecka - złościłam się na tę właśnie figurkę, potrącałam ją i wyzywałam. Tak jakby przez nią mi się Ĺşle działo, aĹź wydaje mi się, Ĺźe ją potłukłam. Chyba ten Jezus poraĹźał mnie swoim spokojem. Stał teĹź zegarek, budzik, fajny. Grał melodyjkę. Zegarek nakręcał tylko mój  Ojciec (jak umarł to ja). Była teĹź łódeczka, którą Lodzia przywiozła z Mainca, gdzie była na robotach. Na łódeczce huśtała się dziewczyna z chłopcem. 
Stało teĹź dość duĹźe lusterko i były dwa krzesła wysokie, politurowane, a trzy drewniane do szorowania. Na ścianach wisiały - portret moich rodziców w złotych ramach (Ojciec z wąsami był w mundurze legionisty) i cztery duĹźe obrazy święte - Matka Boska z otwartym sercem i Pan Jezus teĹź z otwartym sercem, Matka Boska Częstochowska, Matka Boska z Lourdes i klęcząca przed nią Święta Bernadetta.
Ciasno było, ale ja ciągle wracam do tamtych sprzętów.
JA: No i jeszcze taki "detal" o którym Mama zapomniała - królujące pośrodku wielkie drewniane podwójne łóĹźko (obrazy ponad nim, stoliki po bokach, przed stół, szafa na lewo skos). Urodziłem się na tym łoĹźu. Po lewej od wejścia był piec, po prawej okno na północ - parapet zastawiony doniczkami z kwiatami. Podłoga drewniana z wielkich desek. Mieszkanie nr 6 znajdowało się na pierwszym piętrze. Korytarz jak dla mnie 6 - latka był ogromny -  jeĹşdziłem na nim na trójkołowym, zielonym, Ĺźelaznym rowerku.
Z sieni po jednym stopniu wychodziło się na drewniane komórki (po śląsku "chlewiki"). Patrząc na wprost od drzwi w odległości gdzieś stu metrów -  w rejonie obecnych garaĹźy - znajdowała się ogromna topola, którą sadził podobno pradziadek Piedziński, ale ją ścięli. Po prawej był zasypany póĹşniej staw; przed wschodnią krótką ścianą kamienicy rosły pokrzywy z którymi toczyłem wojny razem z młodym Lekszyckim (utopił się potem). Na południowy wschód była łąka i pamiętam jak Januszek Nowakowski (obecnie pracuje w stacji benzynowej na Kalinówce) depcze pszczoły nogami tylko w sandałach. Tam przed wojną dziadek Wawszczyk miał ogródek.
Wszystkie te meble i sprzęty za wyjątkiem łóĹźka pojechały załadowane na furmance do Goliny co mieszkała na Kierszuli (obecnie część Poręby). Pamiętam jeszcze ten mój zielony rowerek osadzony na szczycie tej piramidy.
To było w roku 1962 kiedy wyprowadziliśmy się na ul. H. Sawickiej (obecnie Huldczyńskiego). Wcześniej teĹź Mama mieszkała ze swym pierwszym mężem, moim ojcem,  Ryśkiem Wieczorkiem częściowo (trochę tu, trochę tu) na Boh. Westerplatte - Fabrycznej. TeĹź w b. domu TAZ. Babcia Józefa znała Golinę jeszcze z wojny. Chodziła do niej na piechotę po jedzenie - za jakieś drobne rzeczy, albo odrobek.
Teraz te meble to pewnie byłyby antyki, wtedy ich się pozbyliśmy jak śmieci. Burty od łóĹźka ocalały i robiły przez jakiś czas w róĹźnych piwnicach za element konstrukcji na których składało się drewno na zimę.

 

TOWARZYSTWO AKCYJNE

MATKA: Kamienica o której chcę pisać naleĹźała do Towarzystwa Akcyjnego "Zawiercie".  Była to fabryka produkująca materiały i tkaniny z przerabianej u siebie przędzy, drukowane, wykończone gotowe towary, bardzo ładne. Towarzystwo jako pierwsze wybudowało dla swoich pracowników w kilku miejscach miasta osiedla, pierwsze tego typu w Zawierciu. Wybudowano takĹźe szkołę podstawową przy ul. Niedziałkowskiego, dawniejszą ŁaĹşnię  na rogu ulic Fabrycznej (Bohaterów Westerplatte) oraz Kościuszki - obecnie zakład pogrzebowy   MPGK. Było to bardzo duĹźo dla miasta. Ludzie mieszkali w znośnych warunkach.
Kamienica stoi w ten sposób, Ĺźe połowa mieszkańców miała okna na północ, druga połowa na południe. Mieszkania był pojedyncze - jednoizbowe, więc rodziny z oknami na północ moĹźna uznać za pokrzywdzone. Właśnie ja  i moja rodzina miała takie mieszkanie. Nieopodal naszego domu - obecnie stoi tam pawilon handlowy - znajdował się ogród w którym była willa. Mieszkał w niej jeden z dyrektorów  Towarzystwa Akcyjnego. Tam gdzie teraz stoją garaĹźe była z kolei kamienica z czerwonej cegły w której mieszkał lokaj z "pałacu". Był teĹź w pobliĹźu dom Wątorów.
JA: Z opowieści Babci pamiętam tyle, Ĺźe Wątorka się w wannie utopiła. Byłem  dzieckiem i strasznie się tą opowieścią przejąłem - bałem się kapać.

ZA WYSOKIM PŁOTEM

MATKA: Wszystkie te zabudowania były otoczone wysokim płotem. My, dzieci zaglądałyśmy tylko tam przez szpary w płocie. Niewiele z tego pamiętam. Dokładnie w tym miejscu gdzie stoi pawilon była studnia z dwoma kołami. Jedno z nich zaopatrzone było w korbę. Tam nabieraliśmy wodę. Na zapleczu pawilonu jest wybetonowany plac. Poprzednio był tam staw - w ogrodzie obok willi. Po stawie pływały gęsi.
JA: Staw zasypano około roku 1960, kiedy miałem 5 lat. Pełno było tam krzaków i pokrzyw. Dookoła resztki płotu. Chodziłem się tam często bawić chociaĹź nie było wolno. Staw został tylko w mojej pamięci. 
MATKA: Była teĹź druga studnia artezyjska przy ul. Porębskiej (obok kapliczki) na miejscu której  jest wylot uliczki, która prowadzi od garaĹźy do ul. Porębskiej. Od strony ul. Górnośląskiej przed Szarą Kamienicą były ogródki działkowe. Teraz  tam jest osiedle mieszkaniowe. Było fajnie i nie wyobraĹźałam sobie, Ĺźe moĹźe być inaczej. Przy ul. Górnośląskiej oraz róg obecnej Obrońców Poczty Gdańskiej znajdowała się równieĹź stacja benzynowa. Benzynę pompowano tam ręcznie. DłuĹźszy czas była obsługiwana  przez rodzinę Ciszewskich, a w ogóle to było tak mało pojazdów samochodowych, Ĺźe taka jedna stacja benzynowa na Zawiercie wystarczyła. Wszystkie jezdnie wysadzono "kocimi łbami". Nie było kanalizacji.

VIII OJCIEC MNIE PORWAŁ

MATKA: Podczas okupacji w 1943 r. miałam 10 lat i zachorowałam na tyfus. Miałam silną temperaturę przez 6 tygodni na skutek czego straciłam pamięć. Sporo więc zapomniałam i sprzed tego okresu to polegam na tym co mi opowiadała moja Mama Józefa. W szpitalu na Wartach razem ze mną była moja 19-letnia siostra Leokadia. 3 paĹşdziernika  1943 r. umarła na gruĹşlicę. Ojciec mnie zabrał ze szpitala bez wypisu,  po prostu mnie porwał!  Legalnie nie wydaliby mnie. Powiedział, Ĺźe jedna juĹź umarła to wystarczy i mnie musi ratować.