Dawne Zawiercie w fotografiach i opowiadaniach

Miasto – Zawiercie moje rodowe. Stamtąd pochodzą moi przodkowie. Jest szkoła Nr 1 co mnie wykształciła. Języka polskiego – ostra Szymczykowa uczyła. A WF z basenem ćwiczyła Masłowska. To była w tych czasach sława mistrzowska. Plastyki uczyła Krystyna Izdebska. Ja do dziś pamiętam co Ĺźywa, co martwa natura. Jak trzeba szkicować, a jak malować. Mgr Bartosik historii uczyła. To co przekazała Ĺźadna inna pani by nie nauczyła. To była szkoła piękna i miła. Tyle w nas wlała i nauczyła. Całe jej grono naleĹźy wyróĹźnić.

 

Tu się chowałam w mym mieście kochanym. Tu znałam kaĹźdą uliczkę i zakręt, całą rodzinę, sąsiadów, znajomych, szkolnych kolegów i dzieci z podwórka. Tu nawet w nocy nie bałam się burka. Tu na podwórku jadłam ogórka, kromeczkę z masłem, z rzodkiewką krojoną, chleb posypany cukrem i pokropiony wodą. To było hasło dzieci naszego podwórka. To na ul. Porębskiej się wszystko działo. On ma z rzodkiewką, ja ze szczypiorkiem, ty z pomidorkiem, a my ze stopionym smalcem. A do picia była herbatka albo kompocik z czarnej czereśni. To był nasz taki podwieczorek, a kto bogatszy ten na Porębskiej miał w domu łomek, albo tofika, nieraz lizaka, a czasem Jawę, babeczkę z kremem lub budyń z dĹźemem.

 

Mieszkał tam pradziad i dziad tam stąpał. Babki mieszkały, dzieci chowały i gotowały. Rodzice mieszkali i miasto kochali. Wszystko widzieli i historie znali. Z kaĹźdej budowli się radowali. Kuchnię zawiercką tak dobrze znali. W las się chodziło po runo leśne w lasy porębskie, w sadzonki leśne. Tam się zbierało jagody, grzyby, czasem jeĹźyny. Był herbatki na przeziębienie. Ogólnie pili starsi, młodzi dobrze słodzili i zdrowi byli. Chłopi wozili mleko z Kierszuli i cielęcinkę, bo mieli własną gadzinkę. Tu się nam Ĺźyło biednie i Ĺźywo. Bo wszyscy razem tam się bawili, a z sąsiadami jak dobrze Ĺźyli. Było tu zgranie, w wieczór śpiewanie. Zapach praĹźonek na liściach kapusty, ziemniaków wyjadanie. Tak smakowały niedzielne praĹźonki w kastrolu pieczone darniem przykryte. A rano wszyscy do pracy gnali. Mama – bawełna – tkaczka wzorowa. Ojciec – zestawiacz surowców szklanych. Sąsiad pracował na Huldczyńskiego. Sąsiad z sąsiadką na Wiktoryjce i teĹź w Erdalu, inni w szpitalu i teĹź w octowni. Buczki buczały od 5:30 wszyscy musieli się do 6:00 zmieścić. A pracowali na trzy zmiany. Kiedy 14:30 z pracy wracali my jako dzieci na nich czekali i do torby im zaglądali. Co masz dziś dla mnie? Mam oranĹźadkę, ciastko z kremem, nie zjedzony swój z rana chlebek. Bo była przędza bardzo wilgotna, nitki się rwały i było wiązać. Kochana matka tak pracowała by dzieci swoje wychowała. Ona przed wojną się urodziła i dobrze znana była jej bida. A moja babcia Szarwarynowa przed wojną brała na książkę u Ĺťyda. Były to czasy ciężkie, okrutne, fabryki stały, ludzie głodowali – byli na dawkach tygodniówkach. Ludzie pod magistratem stali i wołali. My chcemy pracy – chleba, bieda nas zgnębi. Była teĹź Kępa i wrzosowisko w stronę Borowca ciągło się wszystko.

 

Szkoła na Szkolnej. Porębska, Szkolna i teĹź Rolnicza to wiejska dzielnica, tam krowy mieli, kozy chowali, mleko i sery teĹź sprzedawali. Był sklep – Góreckich wyrobów swojskich. Kapliczka Św. Jana na Starym Rynku była stawiana a była znana z dziada pradziada. Przez ruch kołowy w tej okolicy ją przeniesiono do Porębskiej dzielnicy. Była teĹź magiel i Ĺťyły gdzie kobiety wałki z bielizną kręciły. Jarmark był wielki na Dąbrowskiego na środku jatka stała, co mięsem handlowała. A przy kościele Piotra i Pawła chór Lira śpiewał – kapelmistrz przygrywał. Zenobia moja babcia kochana ona teĹź w Lirze sopranem śpiewała. Była Resursa i Lutnia, był teĹź Sokół. Piękne tenory tam teĹź śpiewały. Ludwik Szarowaryn śpiewał i robił zabawy. Piękne majówki organizował. Była Karczewska i teĹź Malczewska, co pedagogów szkoliła. Był browar na Aptecznej. Olbrzymia brama.

 

Tam gdzie mamy Intermarche stawy były, a w tych stawach ryby Ĺźyły. Domki białe i czerwone, z tych kamienic ja pochodzę. I komórki, i ogródki, i piekarnia co w niej babki piekły bułki, chleby i droĹźdĹźówki. Na środku tego placu była duĹźa teĹź topola pod którą dziady w karty grały, a w niedziele goĹźołeczki popijali. Dziś Kamienic juĹź nie ma, topola przez burzę spalona.

 

Przed wojną w Zawierciu bieda była straszna. Pozostałości po kopalniach brunatnego węgla były w lasach Porębsko-Kądzielawskich. Tam zawierciacy wykopywali resztki węgla aby zabezpieczyć się na zimę. Tam gdzie prowadzi droga od Zawiercia do Kierszuli jest dziś stacja benzynowa. Rozciągają się malowniczo ukwiecone łąki i rów wodny. To tak zwane łąki góra dół. Tam zawiercianki kwiaty wiły wianki, chłopcy na gitarach grali a panny śpiewały. Zenia, Henia – zawiercianki bardzo dumne tak śpiewały. Jak tu na zawierckich łąkach ładnie. Kiedy wiosna w polach pachnie. Zieleniutka trawka z rana mów wszystkim witam pana. Stokroteczka się ukłoni mniszek z trawki się wyłoni. Koniczynka bardzo rada prosi niech fiołek siada. Margarytki takie Ĺźwawe zapraszają na zabawę. A konwalia się wychyla. MoĹźe ja się na coś przydam. Wyjść tańcząc na łąkę Góra – dół.

 

Tam gdzie stoi dziś Ĺťeromski były tam domki zwane koszarami. Były to domki drewniane z ogródeczkiem okrążone. Nowowiejscy tam mieszkali co się z herbu wywodzili, pradziadowie moi byli od strony babci Zeni. SłuĹźba zdrowia się rozwijała szpital przy Huldczyńskim miała, Porodówka teĹź tam była. Właśnie tam się urodziłam. Mama w domu się rodziła, akuszerka przy niej była.

 

Tam gdzie tunel jest podziemny. Był tam przejazd kolejowy. Budka z dróĹźnikami stała. A szlabany dróĹźniczka opuszczała. Marszałkowska deptak znany, sami Ĺťydzi tam mieszkali, sklepy i stragany miały, I zawierciakom tak gadały „wasze ulice a nasze kamienice”. Były szklarskie kamienice tam hutnicy w nich mieszkali w środku Szklarska szkoła stała (nr 4). Jest alejka wzdłuĹź kościoła, są tam wierzby dokoła, są kapliczki teĹź kościelne gdzie modlili się zawierciacy wiernie.

 

 Argentyna przedwojenna to dzielnica bardzo pewna. Stąd „Anczaki” się wywodzą. Oprychówki z sobą noszą. Na zabawach ugoszczeni, na wesela poproszeni przypilnują i zadbają. A jak tylko złe spojrzenie i złe będzie ugoszczenie to rozróba jest gotowa. Światła pogaszone wszystkie, druhny wypędzone, stoły z jadłem przewracane, mordy podrapane, włosy jak badyle. To „Anciaki” argentyńskie na Zawiercie całe słynne. Kto zabawy im Ĺźałuje, zęby w gębie porachuje.

 

Do kościoła się chodziło i szkołami, i parami, wojaki, i Ĺźandarmi, fabrykanci. A jak przyszedł odpust znany, wszyscy w sumie udział brali. Rodzinami się gościli na zabawie wszyscy byli, a śpiewali i tańczyli. Wszystkich równo ugościli. Placki były popieczone. Pyszna strucla z powidłami i ruszany z posypkami. Na obiadek rosołek był zawiercki ten smaczniutki i najlepszy i kapusta młoda była co ją babka doprawiła. Garnek cały wylizany i kompocik był podany. Pomidorek był w cebulce, ogóreczek na przystawce. Czasem była galareta, pyszne flaki, a i pasztet jaki. A cukierki jakie były, obwarzanki my nosiły. Kapiszony i korkowce tak strzelali nasi chłopcy. Był osiołek, karuzela przyjechała.

 

Te urocze zawiercianki ubierały się jak paryĹźanki. A urodę w sobie miały, Ĺźe się wszyscy w nich kochali. Miały piękne kapelusze, rękawiczki koronkowe aĹź pod łokcie falbankowe, botki zgrabne i pończoszki, a nóĹźeczki tak rzeĹşbione i torebki skórkowe. BiĹźuterie teĹź nosiły, a kostiumy jakie szyły, bluzki miały z Ĺźabotami.

 

A zawierccy przystojniacy mieli fraki lub smokingi, garnitury meloniki i laseczki. Krawat dobrze wywiązany, mały wąsik lub bródeczka, krótkie baczki i spojrzenie szlacheckie. PóĹşniej przyszły spodnie - pompy. Były modne i wygodne, oprychówki, marynarki pepitkowe i koszule flanelowe. Zawierciały w 1900 r to elita była wielka. Skończył 7 on oddziałów, a miał szkołę jak pan wielki. A na stawach Huldczyńskiego wszyscy razem się kąpali. A pływali, nurkowali. Czasem stawy Elki odwiedzali a na Przemszy w Kądzielawie tam łapali raki zdrowe. W stawach Skupnia tatarak zrywali i w Zielone Świątki mieszkania umajali. Wszystkie pola wszystkie łąki to Berenta są majątki. Miał pałacyk przy naprawach samochodowych, wielki ogród, stróĹźy kilku.

 

Zawierciacy Ĺźyć umieli mając biedę. I sanacje teĹź przeĹźyli. Zjedli pipki, salabutki i wodzianki udrobili, kawy gorzkiej się napili, fabrykantów teĹź przeĹźyli. Okupanta wypędzili a zakłady otworzyli, do roboty chętni byli. Wielu rodnych zawierciaków za organizacje „Płomień” zginęła w Oświęcimiu. Między innymi mój wuj Józef Sienko był w Oświęcimiu, ale jakoś przeĹźył. Natomiast stryj mamy mojej Onufry Szarwaryn nie przeĹźył został zniszczony w Dachau. Brać zawiercka walczyła z okupantem w pocie czoła i z sanacją. Nie pozwoliła zamykać zakładów. Chcieli Ĺźyć w miarę godnie rozwijać swoje rodziny i miasto. Chętnie podejmowali się pracy społecznej w PRL. Dzisiaj piękne Zawiercie rozbudowane, ale nie takie jak ja pamiętam i moi przodkowie. Zawiercie tamto, to coś co nigdy nie wróci. To sąsiad brat przyjaciel jak kwiat. Znajomy to serca chwat. A cała brać to zawiercki – klan.

Był las kamienic, to stare kamienice szare na ul. Niedziałkowskiego, domy bawełny. A przed nim czerwony budynek - to łaĹşnia miejska. Tam gdzie ZUS przeniesiony - kilka kroków przed nim kino Stella w którym oczy zawierciaków na wszystko wpatrzone. Było kino Włókniarz. Był teĹź basen szklarski z tyłu huty szkła. Bar Pasierbińkich na Górnośląskiej – gdzie domowe obiadki serwowane. Była cukiernia u Jagielaków same pyszności. To wspomnienie w sercu będzie bo historia mi jest znana przez pradziadów opisana. Ja ją dalej opisuje, pokoleniom przekazuje. Gdybym jeszcze się raz urodzić miała to w Zawierciu bym tylko chciała. Bo to miasto moje drogie, kto w nim Ĺźyje ten to wie.

 

 

Napisała GraĹźyna Czop z domu Pawlik córka Mirosławy z domu Szarwaryn córka Zenobii z domu Walczyk córka Marianny z domu Nowowiejska .