Dawne Zawiercie w fotografiach i opowiadaniach

Stefan Stefañski

Karczma PÅ‚udy w Blanowicach

Strona główna » Opowiadania » Karczma PÅ‚udy w Blanowicach

O jednej z istniejÄ…cych karczm w Blanowicach wiemy z dokumentu historycznego z 1431 roku, w którym „Bolko, ks. opolski i jego ż.[ona] Elżbieta z Pilicy pragnÄ…c powiÄ™kszyć stan posiadania w kluczu pileckim nadajÄ… Niklowi Czenarowi miejsce pod budowÄ™ karczmy, w B.[lanowicach] miÄ™dzy kuźnicami ZawierckÄ… i BilanowskÄ… oraz miejsce na zaÅ‚ożenie sadzawki na rz.[ece] Mostki, (…) W karczmie może sprzedawać miÄ™so jak prawowity dz.[iedzic]. Pozwany winien odpowiadać, jak kmieciez B.[lanowic], przed wÅ‚odarzem, wg pr.[awa] niem.[ieckiego]”. Tyle dokument zamieszczony w „SÅ‚owniku historyczno-geograficznym ziem polskich w Å›redniowieczu” (Kraków, cz. I., s. 113).

Pewnie karczma w Blanowicach, niekoniecznie ta, o której wzmiankuje przywoÅ‚any dokument, istniaÅ‚a, ale nie odnotowano jej w innych dokumentach ani nie oznaczono na mapach. W przekazach ustnych mieszkaÅ„ców Blanowic pojawia siÄ™ mgliste wspomnienie, że karczma gdzieÅ› istniaÅ‚a – lokowana jest najczęściej na ulicy OlÄ™dry, ale nikt ze wspominajÄ…cych nie może podać dokÅ‚adnego miejsca. Wspomina siÄ™ też dawniejszÄ… karczmÄ™ na skrzyżowaniu dróg KromoÅ‚ów – Pomrożyce i Blanowice – Skarżyce.
      
PrzeglÄ…dajÄ…c dokument „Mappa szczegulna Woiewodztwa Krakowskiego i XiÄ™stwa Siewierskiego zrzÄ…dzona z innych wielu mapp (…) przez Karola de Perthees puÅ‚kownika Woysk Koronnych i JKM.ci Geografa 1787”, znajdujemy powyżej wspomnianego skrzyżowania na ulicy Pomrożyckiej, tuż przed szczytem wzniesienia, po lewej stronie ulicy – wówczas drogi traktowej „wolnej drogi królewskiej z miasta KromoÅ‚owa, do miasta Å»arek” – że umiejscowiona tam jest „Karczma PÅ‚udy”. Z „Rejestru diecezjów” Franciszka Czaykowskiego z 1783 r. dowiadujemy siÄ™, że wÅ‚aÅ›cicielem Blanowic i Karczmy PÅ‚udy jest starosta lelowski, Ignacy Kalinowski. Znamy także nazwisko arendarza karczmy i jego rodziny, która mieszkaÅ‚a w karczmie – sÄ… to: „arendarz Kalma Jakubowicz, Gitla żona tegoż, komornik Jakob Malanowicz lat 40, Feygla, żona tegoż lat 25, Jakob Kalmanowicz lat 30, Bela żona tegoż lat 36”. Spis sporzÄ…dziÅ‚ 16 stycznia 1792 r. dyspozytor blanowski, Walenty Zdziarski. Informacja ta znajduje siÄ™ w dokumentach „Ludność żydowska województwa krakowskiego w czasie Sejmu Czteroletniego. Spisy z powiatów (…) lelowskiego z lat 1790-1782” (Kraków 2008).

PoÅ‚ożenie karczmy w tym miejscu byÅ‚o korzystne, a biorÄ…c pod uwagÄ™, że w Blanowicach istniaÅ‚ browar, sÄ…dzÄ™, że wÅ‚aÅ›ciciel Blanowic korzystaÅ‚ także z prawa propinacyjnego. O browarze blanowskim można znaleźć wzmiankÄ™ w „MateriaÅ‚y do sÅ‚ownika historyczno-geograficznego województwa krakowskiego w dobie Sejmu Czteroletniego”, pod red. Semkowicza, Czorta i Szumskiego (Wyd. PAU, Kraków 1939). W późniejszym czasie powstaÅ‚a gorzelnia, istnieć musiaÅ‚a przed 1852 r., skoro późniejszy wÅ‚aÅ›ciciel Blanowic, ostatni przed uwÅ‚aszczeniem, Edmund SygietyÅ„ski, chcÄ…c sprzedać Blanowice wraz z Pieckami w ogÅ‚oszeniu zamieszczonym w „Kurierze Warszawskim” z dnia 9 (21) 1852 r. informuje, że „SÄ… do sprzedania, w każdym czasie z wolnej rÄ™ki dobra ziemskie Blanowice i Piecki (…) i dwóch Å‚Ä…cznie zagospodarowanych folwarków majÄ…ce, wÅ‚Ä…cznie z lasami wÅ‚ók 17 obejmujÄ…cymi, ogólnej powierzchni wÅ‚ók 63 miary nowo-polskiej, w dobrej glebie ziemi; ludnoÅ›ci przeszÅ‚o dusz 400, zabudowania dobre, ogród warzywny i owocowy, dostatecznÄ… paÅ„szczyznÄ™, tak pieszÄ… jak i ciÄ…gÅ‚Ä…; wodÄ™ źródÅ‚owÄ…, idÄ…cÄ… na rurnicÄ™ gorzelni”. „W Dzienniku UrzÄ™dowym Guberni Radomskiej z dn. 11 (23) listopada nr 47 rok 1845 (s. 708) podany jest wykaz karczem i szynków w Powiecie Olkuskim za istniejÄ…ce w myÅ›l postanowienia Rady Administracyjnej z d. 11 (23) lipca 1844 r. uznawanych, do których patenta szynkarskie od dnia 19 czerwca (1 lipca) wydawane bÄ™dÄ…. A. Szynki i karczmy we wsiach z koÅ›cioÅ‚ami i przy traktach bitych i we wsiach wiÄ™cej jak 20 dymów liczÄ…cych – Blanowice 2. BiaÅ‚a BÅ‚otna, BiaÅ‚a Wielka (…)”. Z tego dokumentu wynika, że w Blanowicach z racji iloÅ›ci domów mogÅ‚y funkcjonować dwie karczmy, jedna przy trakcie, Karczma PÅ‚udy, a druga być może w samej wsi. Dziennik UrzÄ™dowy Gubernialny wspomina o karczmach i szynkach.

Karczma peÅ‚niÅ‚a w dawnej Polsce role dzisiejszego motelu, gdzie podróżny mógÅ‚ zjeść, przespać siÄ™ i dać odpoczynek koniom, byÅ‚y karczmy także nieodÅ‚Ä…cznym elementem krajobrazu kulturowego i gospodarczego nie tylko wiejskiego.

Na Topograficznej Karcie Królestwa Polskiego wydanej w Petersburgu w1843 r., K2S7+8 CzÄ™stochowa, w narożniku skrzyżowania ulic Pomrożyckiej i Skarżyskiej, po póÅ‚nocnej stronie widnieje znak topograficzny „karczma drewniana”.


().



Być może karczma została przeniesiona niżej pomiędzy rokiem 1787 r. a początkiem XIX w., kiedy mapę sporządzano?

PozostaÅ‚oÅ›ci „Karczmy PÅ‚udy” – wyraźne Å›lady fundamentów – możemy dostrzec na zdjÄ™ciach satelitarnych, o wspóÅ‚rzÄ™dnych, 50 st., 30, min., i 78 sek., dÅ‚. geogr. Pn, oraz 19 st., 28 min., i 4 sek., szer. geogr. W.  MajÄ…c obraz zdjÄ™cia satelitarnego, możemy dość dokÅ‚adnie dokonać pomiaru fundamentów karczmy. ZastanawiajÄ…ce, gdzie byÅ‚a studnia, a prawdopodobnie żuraw, jako nieodÅ‚Ä…czny element karczmy. Najbliższa studnia znajdowaÅ‚a siÄ™ w Pomrożycach, kolejna w Pieckach, a najdalsza we wsi Blanowice; możliwe, że karczma miaÅ‚a wÅ‚asnÄ… studniÄ™. Nieopodal karczmy, kilkanaÅ›cie metrów w kierunku Pn-W., na mapie z 1787 r. widnieje jeszcze jedno zabudowanie lub zabudowania, nieznanego przeznaczenia. ZdjÄ™cia satelitarne ujawniajÄ…, że pozostaÅ‚oÅ›ci fundamentów karczmy zostaÅ‚y rozwleczone pÅ‚ugami i innym sprzÄ™tem rolniczym. Miejsce, gdzie znajdowaÅ‚a siÄ™ karczma i jej otoczenie, jest od dawna obszarem intensywnie eksploatowanym rolniczo. SÄ…dzÄ™, że karczma istniaÅ‚a jeszcze na poczÄ…tku XIX w.
  

PowoÅ‚ujÄ…c siÄ™ na Z. Glogera i jego „Budownictwo drzewne i wyroby z drzewa w dawnej Polsce” (t. II. s. 85, Warszawa 1907), patrzÄ…c na obrys fundamentów można sÄ…dzić, że jest to drugi rodzaj, typ karczmy, jaki wówczas budowano. „W typie drugim stan (stajnia, wozownia) byÅ‚ dobudowany nie z tyÅ‚u, ale w szczycie budynku karczemnego, jako szczytowe jego przedÅ‚użenie.

W obu typach miaÅ‚a karczma polska wzdÅ‚uż czoÅ‚a budynku podsienie na sÅ‚upach, (…)w typie drugim, aby wjechać do stanu, potrzeba byÅ‚o przejechać wzdÅ‚uż caÅ‚e podsienie”. Ten typ karczm zachowaÅ‚ siÄ™ w Polsce do XIX wieku.
  
Po karczmach przy goÅ›ciÅ„cach, i na rozstajach dróg pozostaÅ‚y tylko nazwy i jedynie one Å›wiadczÄ… o tym, że onegdaj byÅ‚a tutaj karczma. W najbliższej okolicy znajdziemy kilkanaÅ›cie takich nazw, jak Czekanka, Pohulanka – Myszków-Åšwiatowid, Ostatni Grosz – dzielnica CzÄ™stochowy, Wygoda w RzÄ™dkowicach. Po Czenarowej karczmie z 1431r. Å›ladu materialnego, ani Å›ladu w nazewnictwie nie pozostaÅ‚o. Być może ta karczma wybudowana nad WartÄ…, jak sugeruje wielu, byÅ‚a zalążkiem późniejszego Zawiercia.

                                                               Jerzy A. Maciążek

|   Do góry   |   Strona główna   |

Centrum Inicjatyw Lokalnychwww.cil.org.pl

Newsletter

ALPANET - Polskie Systemy Internetowe