Dawne Zawiercie w fotografiach i opowiadaniach

Podręczniki do historii często milczą o losach tych, którzy naprawdę tworzyli dzieje. Nie mówię tu o znanych postaciach, których biografie kaĹźdy znajdzie w almanachach i leksykonach, lecz o prostych ludziach, skazanych na zapomnienie.

Pragnę przedstawić Ĺźyciorys kogoś, o kim mieszkańcy Zawiercia zapewne nic nie wiedzą, a jest to postać godna uwagi. Pilot myśliwców w czasie II wojny światowej, podczas wojennej zawieruchy przewędrował całą Europę. Stale w pogoni za bronią, chciał walczyć o wolną ojczyznę.

Nie zdołano go pojmać do niewoli radzieckiej. Wyskoczył bowiem z samochodu transportowego i przedarł się do Rumunii razem ze swoim przyjacielem Józefem Galją, mieszkańcem Śląska. 19 września dostali się do obozu w małej letniskowej miejscowości Kampluruku, lecz stamtąd uciekli do Bukaresztu.

Droga nie była łatwa. Na szczęście udało im się zatrzymać w domu bliĹźej nieznanego oficera Białej Gwardii. Mieszkali tam z jego Ĺźoną i dwójką dorastających córek przez ponad dwa tygodnie. W stolicy Rumunii znaleĹşli polską ambasadę i tam dostali pieniądze na podróĹź do Francji. Oczywiście podróĹźowali pod innymi nazwiskami, pod pretekstem poszukiwania pracy. Bilety oraz cywilne ubrania dostali dzięki Ĺźyczliwości Ĺźony wspomnianego oficera.

Niestety problemy zaczęły się na granicy jugosłowiańskiej. Tam zostali zamknięci przez żołnierzy w ciemnicy. Dopiero interwencja polskiej ambasady sprawiła, że uwolniono ich.

Kolejnym przystankiem na drodze Stefana Gostkowskiego i Józefa Galji były Włochy. Jednak we Włoszech nie chciano Polaków ani uzbroić, ani umundurować. Skierowano ich natomiast do Francji, do Lyonu przez ParyĹź.

W grudniu 1939 r. francuskie Ministerstwo Lotnictwa zezwoliło na zorganizowanie czterech polskich dywizjonów myśliwskich. III Dywizjon Myśliwski Dębliński był jedynym sformowanym we Francji. Stacjonował na lotnisku Bron pod Lyonem. W kwietniu 1940 r. został przemianowany na GC I/145 Polski Dywizjon Myśliwski Warszawski, powołany do obrony Lyonu.

Stefan Gostkowski wraz ze swoimi towarzyszami trafili do portu Chatham, nieopodal Londynu. Zostali tam umundurowani i odpoczywali przez tydzień. Kolejnym etapem podróĹźy było Blackpool, połoĹźone w północno-zachodniej Anglii nad Morzem Irlandzkim. Wówczas miasto to miało, według wspomnień pana Stefana, około 50 tys. mieszkańców. Odpoczywali tam przez miesiąc, mieszkali w hotelu. Spośród kolegów Stefan Gostkowski wspomina Kazimierza Kapę, Stanisława Skrzypca i Tadeusza Nowaka. Uczyli się języka angielskiego, grali w piłkę nie gorzej od angielskich kolegów, a takĹźe jeĹşdzili na łyĹźwach. Swoimi umiejętnościami i sprawnością zawstydzali często gospodarzy.

Stamtąd przeniesieni zostali do miejscowości Ipswich. Tam chodzili na kolejne wykłady z języka angielskiego. Polskie Orły uczyły się latać szykami na dwumotorowych samolotach Wellington.

W Ipswich 29 sierpnia 1940 r. powstał 305 Dywizjon Bombowy im. Marszałka Józefa Piłsudskiego. Dywizjon uzyskał gotowość bojową 24 kwietnia 1941 r. Polscy lotnicy otrzymali nowe mundury i latali nad Francją i Niemcami. Odbywali loty bojowe nad Rotterdam oraz Emden. Pierwsze naloty na Berlin wykonali w nocy z 7 na 8 listopada 1941 r. Natomiast z 30 na 31 kwietnia 1942 r. dokonali pierwszego tysiącsamolotowego nalotu na Niemcy nad Kolonią. Następny odbył się nad Essen kolejnej nocy, zaś nocą z 2 na 3 maja 1942 r. miał miejsce ostatni lot bojowy oraz loty minowania wód przybrzeĹźnych.

305 Dywizjon Bombowy istniał przez trzy i pół roku, aĹź został rozwiązany przez króla Jerzego VI ze względu na brak maszyn. Z pomocą lotnikom przybył jednak brat króla, który pod Londynem uformował 23 marca 1943 roku 318 Dywizjon Myśliwsko-Rozpoznawczy, samodzielną jednostkę do współpracy z artylerią polską na Bliskim Wschodzie. Dywizjon został posłany do Egiptu.

Pewnego dnia, zupełnie przypadkowo, Stefan Gostkowski wraz z kolegą Stanisławem Śmiłkiem, dokonali heroicznego czynu. 2 sierpnia 1943 r. byli świadkami rozbicia się samolotu. Pobiegli na miejsce katastrofy i wyciągnęli z kabiny pilota, którym był Polak, kpt. Jan Narewski, pilot 318 Dywizjonu Myśliwskiego eskadry B. Po tym jak udzielili koledze niezbędnej pomocy, nawet nie zwrócili uwagi na własne zakrwawione ubrania. Dopiero angielski kolega uprzytomnił to panu Gostkowskiemu, pytając, czemu ma zakrwawioną twarz.

Kiedy juĹź pojawili się na lotnisku, zdziwili się, Ĺźe nie witał ich Ĺźaden lotnik. Ktoś tylko rzucił im, Ĺźe juĹź na pewno nie spotkają swoich. Miał sporo racji. Anglicy przestali szanować wiernych polskich towarzyszy broni. Brytyjski chorąży chciał ich zgarnąć do pracy w kuchni. Oczywiście Polacy zbuntowali się. Jako podoficerowie, uznawali za hańbę pracę przy obieraniu ziemniaków! Za niewykonanie rozkazu groził jednak pluton egzekucyjny, a w najlepszym razie 2 lata więzienia. W porę udało im się uzyskać przepustkę i wyjechać do Londynu, gdzie w ambasadzie przedstawili swój problem.

Podczas pobytu w angielskiej stolicy napotkali Edwarda Bebłota, tego samego, z którym Stefan Gostkowski latał w Afryce. Zbierał on lotników, którzy chcieli przedostać się do Polski i dalej walczyć. Nasi bohaterowie chętnie na tę propozycję przystali.

Kiedy powrócili z przepustki do jednostki, tamtejsze dowództwo zostało juĹź poinformowane o interwencji w ambasadzie. Polscy lotnicy zostali przetransportowani do obozu w Szkocji, gdzie 8 miesięcy czekali na wyjazd do Ojczyzny.

Po wojennej tułaczce i tysiącach kilometrów podróĹźy, Stefan Gostkowski trafił w końcu do Polski. Niestety szybko okazało się, Ĺźe jest traktowany nie jak bohater, lecz jako wróg nowego socjalistycznego ustroju. Został okradziony przy rewizji nawet z papierosów.

Przybyli piloci zostali przewiezieni na Śląsk, do Tarnowskich Gór. On przeniósł się do Zawiercia. Jego bracia zginęli w czasie wojny. Zatrzymał się u siostry. Pracował w fabryce Erbego. Grywał teĹź w piłkę noĹźną w Warcie Zawiercie, ale był to bardzo krótki epizod. Rozegrał zaledwie trzy spotkania.

Przez długi czas był przez władze uwaĹźany za nieprzyjaciela i przy kaĹźdej wizyty w urzędzie odnoszono się do niego z olbrzymią nieufnością. Dopiero póĹşniej udało mu zostać czynnym członkiem ZBOWiD-u i wieść spokojne Ĺźycie.

Dziś niewielu zna jego historię, on sam nie pamięta zbyt wielu dat, ale pomimo podeszłego wieku jego uścisk świadczy o tym, że ciągle jest strażnikiem nieba Rzeczypospolitej Polskiej.

autor: Damian DomĹźalski

Powyższy artykuł pisałem jeszcze za życia porucznika Stefana Gostkowskiego. Niestety zmarł on rankiem 29.05.2009 r. w Zawierciu. Cześć Jego Pamięci.